«حَمّالان علم یا خردمندان عمل؟»
باسمه‌تعالی
«حَمّالان علم یا خردمندان عمل؟»
محمد بارونی
در قرآن کریم، برخی از داستان‌ها و گفتارهای اقوام پیشین به‌صورت ضرب‌المثل بیان شده‌اند تا درس‌هایی برای عبرت و هدایت انسان‌ها باشند. از جمله این مَثَل‌های قرآنی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. کافران مانند گوسفندانی هستند که ندای حق را درک نمی‌کنند؛ تنها صدا را می‌شنوند، اما هدایت نمی‌شوند.
۲. انفاق در راه خدا مانند بذری است که برکت می‌یابد و چندین برابر ثمر می‌دهد.
۳. دنیا مانند گیاهی است که به‌سرعت می‌روید، اما زود پژمرده می‌شود و نابود می‌گردد.
۴. بت‌پرستان و کسانی که غیر خدا را تکیه‌گاه خود می‌سازند، مانند خانهٔ سست عنکبوت هستند که پناهگاهی ضعیف و ناپایدار دارد.
این ضرب‌المثل‌ها با بیانی زیبا و حکیمانه، حقایق ژرف الهی را در قالب مثال‌هایی ملموس و گویا بیان می‌کنند تا مردم از آنها پند بگیرند و به‌سوی هدایت رهنمون شوند.
خداوند متعال در آیه ۵ سوره جمعه می‌فرماید:
﴿مَثَلُ الَّذِینَ حُمِّلُوا التَّوْرَاهَ ثُمَّ لَمْ یَحْمِلُوهَا کَمَثَلِ الْحِمَارِ یَحْمِلُ أَسْفَارًا﴾
«مَثَل کسانی که [مسئولیت] تورات بر آنان نهاده شد، ولی آن را به کار نبستند، مانند خر است که کتاب‌هایی را حمل می‌کند.»
- حِمار (خر): نماد موجودی است که بار را حمل می‌کند، اما از محتوای آن بی‌خبر است.
- اسفار (کتاب‌ها): اشاره به کتاب‌های آسمانی (تورات) یا هر دانش ارزشمندی دارد که بدون بهره‌گیری عملی، بی‌ثمر می‌ماند.
بر اساس روایات، یهودیان ادعا می‌کردند که اگر محمد (ص) پیامبر باشد، رسالتش شامل حال آنان نیست. این آیه به آنان هشدار می‌دهد که اگر تورات را به‌درستی می‌خواندند و به آن عمل می‌کردند، چنین سخنی نمی‌گفتند؛ چرا که بشارت ظهور پیامبر اسلام (ص) در آن آمده بود.
این تمثیل، گویاترین تصویر از عالِم بی‌عمل است؛ کسی که بار سنگین علم را بر دوش می‌کشد، اما از برکات آن بهره‌ای نمی‌برد.
این مَثَل قرآنی به پدیده یادگیری سطحی اشاره دارد؛ یعنی افرادی که مانند خر، اطلاعات را حفظ می‌کنند، اما آن را درک نمی‌کنند یا در زندگی اجرا نمی‌نمایند.
متأسفانه، امروز شاهدیم که بخشی از جامعه دچار این سطحی‌نگری شده است:
- نظام‌های آموزشی: بسیاری از مدارس و دانشگاه‌ها، دانش‌آموزان و دانشجویان را به حافظان اطلاعات تبدیل کرده‌اند، نه خردورزانی که دانش را در عمل به کار می‌بندند.
- فضای مجازی: کاربران، روزانه حجم عظیمی از داده‌ها را دریافت می‌کنند، اما تأملی بر اطلاعات دریافتی ندارند.
- دین‌داری نمایشی: برخی افراد، معارف دینی را می‌دانند، اما اثری از آن در رفتار و سبک زندگی‌شان دیده نمی‌شود.
قرآن کریم علم بی‌عمل را بار بی‌فایده می‌داند. امیرالمؤمنین علی (ع) نیز می‌فرمایند: «دانشی که به کار نرود، مانند گنجی است که از آن استفاده نشود.»
این تمثیل قرآنی، آینه‌ای تمام‌نما از بحران‌های جوامع امروزی است که علم را می‌پرستند، اما به آن عمل نمی‌کنند، دین را نمایش می‌دهند، اما در جان نمی‌پذیرند، اطلاعات جمع می‌کنند، اما خردمند نمی‌شوند.
راه نجات از این آسیب‌ها، بازگشت به الگوی قرآنی است که می‌فرماید:
﴿قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ﴾
«آیا کسانی که می‌دانند با کسانی که نمی‌دانند یکسان‌اند؟» (زمر – ۹ )
آری! علمی ارزشمند است که به بصیرت و عمل بینجامد، نه اینکه تنها باری بر دوش انسان باشد.
از مسئولان آموزشی، متولیان فرهنگی و والدین انتظار می‌رود بکوشند تا زمینه‌های مناسب برای ترویج علم عملی و دین خالص فراهم شود؛ تا جامعه به‌جای انباشت اطلاعات محض، به خردورزی و عمل صالح روی آورد. ان‌شاءالله
