« شاخصه های معلمی »
بسم‌الله الرحمن الرحیم
« شاخصه های معلمی »
صمد افتاده
هرساله در کشور عزیز ایران بعد از انقلاب اسلامی به مناسبت شهادت استاد شهید مطهری به‌عنوان یکی از معلمان انقلاب و تجلیل از مقام شامخ معلم هفته‌ای بنام بزرگداشت مقام معلم برگزار می‌گردد که به‌جای خود پسندیده و نیکوست. اما بسنده کردن به این مراسم‌ها بدون توجه دادن معلمان عزیز به جایگاه والای خویش و بی‌توجهی به مطالبات به حق آنان، این مراسم‌های تشریفاتی تلقی شده و به خواستگاه و هدف مدنظر نخواهیم رسید.
هرگاه به واژه معلم برمی‌خوریم در ذهنمان انسانی متصور می‌شود با ویژگی‌های خاص که آن را از دیگر اقشار متمایز می‌سازد. به تعبیر استاد شهید، معلمی شغل و حرفه نیست، بلکه ذوق و هنر و توانمندی است. همچنین در قرآن معلمی به‌عنوان جلوه‌ای از قدرت لایزال الهی و نخست ویژه ذات مقدس خداوند تبارک‌وتعالی است. در نخستین آیات قرآن که بر قلب مبارک پیامبر اکرم (ص) نازل شد، به این هنر خداوند اشاره شده است، در این آیات بعد از آفرینش پیچیده انسان می‌فرمایند علم الانسان مالم یعلم. یعنی مقام معلم بودن خویش را بعد از آفرینش قرار داد، نوع انسانی که هیچ نمی‌دانست، به‌وسیله قلم آموزش داد که این از اوج خلاقیت و هنر شگفت خداوند در امر آفرینش حکایت می‌کند. از این رو می‌توان گفت هنر شگفت معلمی از آن خداوند عالم است. به همین جهت حضرت امام خمینی (ره) می‌فرمود:
معلم اول خدای تبارک‌وتعالی است و بعد شغل معلمی شغل انبیاست.
بنابراین، یکی از ارکان مهم در تمام آموزش‌ها بخصوص در نظام تعلیم‌وتربیت معلم و مربی است که به‌عنوان سکان‌دار باید موردتوجه قرار بگیرد و در گزینش چنین شخصیتی باید شایستگی‌های فرد مدنظر داشت که بخشی از این شایستگی‌ها به‌صورت خلاصه تقدیم می‌گردد.
در آیات و روایات و همچنین در دیدگاه دانشمندان اسلامی نقش معلم به‌عنوان یک الگوی اخلاقی در آموزش مطرح شده و جایگاه ویژه‌ای دارد چرا که:
نقش معلم صرفاً انتقال معلومات علمی و دانش نیست، بلکه الگویی بانفوذ هست که نمی‌تواند نسبت به اصول اخلاقی خویش بی‌تفاوت باشد. چون محدوده اخلاقیاتش فراتر از خود اوست و در واقع اخلاق و عمل معلم در جریان آموزش به‌مراتب بیشتر از سخن و کلامش بر شاگردان اتر خواهد داشت. به همین دلیل هست که در بسیاری از موارد، شاگردان در شخصیت پذیری خود، نقش معلم را بسیار مؤثر می‌دانند. به همین منظور علمای علم تعلیم‌وتربیت اسلامی شاخصه‌هایی برای معلمی در نظر گرفته‌اند که مهم‌ترین آنان عبارت‌اند از:
۱– داشتن روحیه انقلابی به‌منظور تداوم حفظ انقلاب در بدنه آموزش‌وپرورش
۲– داشتن بصیرت به‌منظور خردورزی و مسئولیت‌پذیری دینی به‌منظور تشخیص مسیر حق
۳– داشتن روحیه تحلیل‌گری و استدلال به‌منظور توجیه عقلانی و فقهی شبهات و تبیین راه
۴– تولید فکر به‌منظور جریان‌سازی نرم‌افزاری در جهت تقویت ظرفیت‌های ادراکی و کادرسازی
۵– آرمانخواهی، فرهنگ بدون آرمان، تسلیم در برابر افکار و تمدن‌های وارداتی است.
۶– تکیه بر مبانی فقهی به‌منظور ایمن‌سازی فرهنگی
۷– مقاومت در پرتو آگاهی: انسان مکتبی، مجاهد با بصیرت فرهنگ دینی است که در مکتب‌خانه شریعت درس‌آموخته است.
۸– ارائه الگوی رفتاری: ماهیت انقلاب جریان‌سازی است؛ لذا معلم تراز انقلاب باید شایستگی رفتاری خود به جامعه نشان دهد.
۹– بالندگی: دورشدن از خطر کپک‌زدگی محتوایی و ارتقا بخشیدن به معنویت علم روز
۱۰– نظریه پردازی: دارای رفتارهای عالمانه و پرهیز از تقلید کورکورانه
۱۱– توانایی نقد: تحمل نقد مصلحانه داشتن
۱۲– دارای ذهن پرسشگر: تلاش برای داشتن ذهن منطقی و پرسشگر جهت ایمن شدن در مقابل عملیات دشمن
۱۳– خودسازی در پرتو معنویت دینی: بدون خودسازی تأثیرگذاری بی‌معناست.
۱۴– تبدیل تهدید به فرصت: شناخت تهدیدها و فرصت‌ها و با استدلال و تحلیل‌گری درست تهدیدها را به فرصت تبدیل‌کردن
۱۵– خودباوری: از مهم‌ترین الزامات خودباوری، جهانی‌اندیشی، تحلیل‌گری، اخلاق‌گرایی و روحیه جهادی و نظم در اندیشه است.
۱۶– همگرایی: جلوگیری از شکاف فکری در حوزه آموزشی و پرورشی
۱۷– مقابله با استحاله فرهنگی: تلاش جهت جلوگیری از استحاله فرهنگی با جریان‌سازی نهضت دینی و اندیشه پاک و اخلاص درعمل
۱۸– تربیت فردی و سازمانی: تفسیر درست از مفاهیم تربیتی از متون دینی جهت تربیت‌کردن شاگرد و جهانی‌سازی گفتمان دینی در مقابل تفکر الحادی
۱۹– ارائه مدل رفتاری: بهره‌گیری از غنای محتوایی دینی به‌منظور تبیین و ارائه مدل رفتاری در صحنه فرهنگی جامعه
۲۰– روحیه جهادی: نگاه مدبرانه در شناخت ضرورت‌ها و حرکات واقع‌بینانه در مسیر تکامل جامعه و پرهیز از سستی در کار
اگر بیست شاخصه ذکر شده در وجود یک فرد محقق شد. آنگاه می‌توان مدعی بود که این فرد معلمی در تراز جمهوری اسلامی است و شغلی خدایی و پیامبری را برگزیده است.
بدیهی است تحقق این آرمان در گرو فراهم‌ساختن زیر ساخت‌ها، متون درسی متناسب و توجه حاکمیت به امنیت جسمی و روانی، مالی و اجتماعی و حفظ شأن و جایگاه معلم است. به‌گونه‌ای که هیچ معلمی و خانواده وی دغدغه رفع بیماری جسمی و عدم‌پذیرش در مراکز درمانی نداشته باشد.
ذهن وی درگیر مسکن، مایحتاج اولیه خانواده در حد عرف و شأن معلمی، هزینه آموزش فرزندان، شغل و مایحتاج ازدواج فرزندان نباشد.
وبا حفظ کرامت وی از جانب خویش و حاکمیت، احساس پوچی و بیهودگی، سرخوردگی و عدم بهره‌مندی از نقش تربیتی و تجربه گران‌سنگ خویش در جامعه نگردد و شادابی و طراوت و نشاط به وی فرصت پرداختن به وظیفه معلمی خویش را فراهم آورد.
و مجلس و دولت به این باور برسند که سنگ بنای جامعه نظام تعلیم‌وتربیت هست و سرمایه‌گذاری در این سیستم قطعاً سودمند هست و اگر آموزش‌وپرورش در جهت صحیح حرکت کند به تعبیر مقام معظم رهبری که فصل‌الخطاب مقاله هست. در دیگر امور گشایش به وجود خواهد آمد
مقام معظم رهبری می‌فرمایند: اگر آموزش‌وپرورش در یک کشور ارتقا پیدا بکند و اصلاح بشود. در اقتصاد، سلامت و بهداشت، محیط‌زیست، مرگ‌ومیر، باروری، زیبایی و هنر، رفتارهای گوناگون مردم در سطح جامعه با یکدیگر، و فراتر از همه اینها در دین، فلسفه، اخلاق تأثیر خواهد گذاشت.
به امید روزی که آموزش‌وپرورشی بالنده و معلمانی در تراز جمهوری اسلامی داشته باشیم تا در پرتو آن شکوفایی همه‌جانبه محقق شود. ان شاالله
اردیبهشت ۱۴۰۲
